फूटबॉल

फुटबॉल हा जगातील सर्वांत लोकप्रिय खेळ आहे. फुटबॉलच्या संघात अकरा खेळाडूंचा समावेश असतो. हा मैदानी खेळ मुख्यतः हिरवळ असलेल्या मैदानात खेळला जातो. खेळाचे स्वरूप-
हा खेळ एका गोलाक्रुती चेंडूने खेलला जातो. यात ११ जणाच्या दोन टीम असतात. हा खेल नवद्द मिनिटाचा असतो.
 मैदानाच्या दोन टोकांना उभारलेल्या गोलजाळ्यात चेंडू पोहोचवणे असे या खेळाचे उद्दिष्ट आहे. गोलरक्षक वगळता इतर दहा खेळाडूंनी चेंडूला हात लावणे नियमबाह्य ठरते. जो संघ अधिक वेळा गोलजाळ्यात चेंडू पोहोचवेल (गोल करेल) तो संघ विजेता ठरतो.
इ. स. १८६३ मध्ये फुटबॉल असोसिएशन या इंग्लंडमधील संघटनेने फुटबॉल खेळास नियमबध्द केले. आंतरराष्ट्रीय सामन्यांचे आयोजन फेडरेशन इंटरनॅशनेल डे फुटबॉल असोसिएशन (फिफा) ही संघटना करते. या खेळातील अत्यंत लोकप्रिय स्पर्धा फुटबॉल विश्वचषक होय.
फुटबॉल हा जगातील सर्वांत लोकप्रिय खेळ आहे. फुटबॉलच्या संघात अकरा खेळाडूंचा समावेश असतो. हा मैदानी खेळ मुख्यत: हिरवळ असलेल्या मैदानात खेळला जातो. मैदानाच्या दोन टोकांना उभारलेल्या जाळयात चेंडू पोहोचवणे असे या खेळाचे उद्दीष्ट आहे. गोलकिपर वगळता इतर दहा खेळाडूंनी चेंडूला हात लावणे नियमबाह्य ठरते. जो संघ अधिक वेळा गोलजाळयात चेंडू पोहोचवेल (गोल करेल) तो संघ विजेता ठरतो.

इ. स. १८६३ मध्ये फुटबॉल असोसिएशन या इंग्लंडमधील संघटनेने फुटबॉल खेळास नियमबध्द केले. आंतरराष्ट्रीय सामन्यांचे आयोजन फेडरेशन इंटरनॅशनल फुटबॉल असोसिएशन (फिफा) ही संघटना करते. या खेळातील अत्यंत लोकप्रिय स्पर्धा फुटबॉल विश्वचषक होय.
    फूटबॉल ह्या खेळाला अत्यंत प्राचीन इतिहास आहे. इतिहासामध्ये एक अशी दंतकथा आहे की डॅनिश सरदाराने इंग्लंडवर हल्ला केला. या हल्ल्यात डॅनिश सरदाराचे डोके इंग्लिश रहिवाशांनी उडविले आणि त्या सरदाराचा अपमान करण्याच्या हेतूने ते मुंडके एकाने लाथेने उडविले. त्यानंतर इतरांनी त्याचे अनुकरण केले व मुंडके पायाने लाथाडण्यास सुरूवात केली. दृश्य पाहून तेथे जमलेल्या लोकांना मौज वाटली. त्यानंतर एका कल्पक माणसाने कल्पना लढवून लाकडी गोल चेंडू तयार केला. तो चेंडू लाथाडण्याचा खेळ लोक खेळू लागले. तेव्हा ह्या खेळास इंग्लंडमध्ये 'किकिंग दी डेव्हस हेड' असे म्हणत. काहींच्या मते २५०० वर्षांपूर्वी चीनमध्ये हा खेळ खेळला जात असे, तर काही तज्ञांम्प्;ाांच्या मते ग्रीस किंवा रोम या ठिकाणी या खेळाची सुरूवात झाली असे म्हणतात. चीनमध्ये ह्या खेळाला - या नावाने संबोधत तर काही इतिहास तज्ञांम्प्;ाांच्या मते ५०० वर्षांपूर्वी हा खेळ युध्दशास्त्राचा एक भाग म्हणून सैनिकांना शिकवला जात असे. राजेराजवाड ांच्या वाढदिवसप्रसंगी फुटबॉलचे सामने भरविले जात, आणि विजयी संघास बक्षिसे दिली जात व हरणार्‍या संघास शिक्षा दिली जाई. रोमन लोक या खेळाला 'हरपास्टम' या नावाने संबोधत, तर ग्रीक या खेळाला 'हेपिस्कूरोस' असे म्हणत. ग्रीक लोकांचा फूटबॉल हा आजच्या फूटबॉलपेक्षा आकाराने मोठा होता. दोन संघांमध्ये खेळ होत असे. दोन्ही संघांच्या मागे सरळ रेषा असे. ही सरळ रेषा फुटबॉलकडून ओलांडली जाई, तेव्हा गोल झाला असे मानण्यात येत असे. वेळेचे कुठल्याही प्रकाराचे बंधन नव्हते. तसेच कुठल्याही प्रकाराचे नियम नसल्यामुळे खेळाडू अक्षरश: एकमेकांवर तुटून पडत. त्यामुळे साहजिकच खेळाडूंना दुखापती होऊन ते गंभीररित्या जखमी होत. बॉल हा शक्यतो पायानेच लाथाडला जात असे. त्यावरून ह्या खेळाला 'फूटबॉल' असे नाव पडले.

काही इतिहासकारांच्या मते सुरूवातीला डुकरांच्या ब्लॅडरमध्ये हवा भरून ब्लॅडरचे तोंड सुतळीने बांधून ब्लॅडर पायाने उडविण्यास सुरूवात झाली. पण ह्या ब्लॅडरमध्ये हवा फार काळ टिकन नसे. म्हणून एका चांभाराच्या मुलाने एक नामी कल्पना काढली. त्याने ब्लॅडरला चामड ाचे वेष्टन दिले. त्यामुळे हवा जास्त काळ टिकू लागली व हा खेळ खेळला जाऊ लागला. ह्या खेळाची लोकप्रियता जसजशी वाढू लागली. तसतसे लोक आपला कामधंदा सोडून हा खेळू लागले. त्यामुळे इतर खेळांकडे दुर्लक्ष होऊ लागले. ह्यामुळे सन १३१४ या वर्षी एडर्वड (दुसरा) याने लंडनच्या सडकेवर फूटबॉल खेळण्यास बंदी घातली. यानंतर १३३९मध्ये दुसरा रिर्चड या राजाने सुध्दा या खेळास मनाई केली होती. ही मनाई जवळजवळ चारशे वर्षे होती. हा कालावधी फुटबॉलसाठी मारक मानला जातो. सुरूवातीच्या काळातील फूटबॉलकडे आपण मागे वळून पाहिले असता आपणास फूटबॉलची कथा ही रोचक व रोमहर्षक वाटल्यास नवल नाही. फूटबॉल खेळात संघर्ष हा ओतप्रोत भरलेला आपणास दिसून येतो. यानंतर या खेळाला आकारबध्द व नियमबध्द करण्याची गरज संघटकांना वाटू लागली, व ह्या विचाराने प्रेरित होऊन २३ ऑक्टोबर १८६३ साली अकरा क्लब्जच्या सदस्यांनी एकत्र येऊन फूटबॉल असोसिएशनची स्थापना केली. आज तो फूटबॉल खेळ अस्तित्वात आहे तो अधिक सुटसुटीत, नियमबध्द, चैतन्यशील व गतिमान झाला आहे. सन १९०६ साली अथेन्स (ग्रीस) येथील ऑलिंपिक सामन्यात फूटबॉल खेळाला सर्वप्रथम समाविष्ट करण्यात आले. २१ मे १९०४ रोजी फूटबॉलवर नियंत्रण करणारी आंतरराष्ट्रीय संघटना पॅरिस येथे अस्तित्वात आली. आशिया खंडातही विश्वचषक फूटबॉल स्पर्धांच्या तोडीचे सामने भरविले जातात. हे सामने मलेशियाची राजधानी क्वालालंपूर येथे दर वर्षी घेण्यात येतात. सन १९५९ पासून भारत या स्पर्धामध्ये भाग घेतो. भारतात फूटबॉल खेळावर नियंत्रण करणारी 'फूटबॉल फेडरेशन ऑफ इंडिया'ही संस्था असून ती आंतरराष्ट्रीय फूटबॉल संस्थेशी संलग्न आहे व तिचे कायदेकानून आपल्या देशातील सर्व फूटबॉल खेळाडू व संघटना यांना लागू आहेत.

सन १९३० पासून जागतिक पातळीवर फूटबॉलच्या विश्वचषक स्पर्धा झाल्या. 'फिका' (फेडरेशन इंटरनॅशनल डी असोसिएशन) मार्फत होणारी पहिलीच स्पर्धा आयोजित करण्याचा मान 'ऊरूग्वे' या देशाने मिळाविला. त्या वेळी या जागतिक स्पर्धेत फक्त अकरा देशांनी भाग घेतला होता. या स्पर्धांसाठी 'ज्युलेस रिमेट' हा संपूर्ण सोन्याचा कप अजिंक्य ठरणार्‍या राष्ट्रास बहुमान म्हणून सन १९३४पासून देण्यात येत आहे. हा चषक फिरता असून अजिंक्य संघाकडे चार वर्षे राहतो व पुढील विश्वचषक स्पर्धेच्या वेळी नवीन अजिंक्य ठरणार्‍या संघाकडे जातो. आता संघाची संख्या २००च्या वर गेली आहे. त्यामुळे स्पर्धा आयोजित करण्यास योग्य देश आठ वर्षे अगोदर निश्चित केला जातो.

असा हा गतिमान, रोमहर्षक, चापल्य वाढविणारा, प्रेक्षकांना ९०मिनिटे खिळवून ठेवणारा, क्षणोक्षणी उत्कंठा शिगेस पोहोचविणारा फूटबॉल खेळ जगातील बहुतेक देशांतून खेळला जातो. दिवसेंदिवस तो अधिकाधिक प्रेक्षकांना आपल्याकडे खेचून घेऊन लोकप्रियतेच्या शिखरावर विराजमान होत आहे.