भारतीय नौदल

भारतीय नौदल इ.स. १९३४ मध्ये ब्रिटीशांनी स्थापलेल्या ‘रॉयल इंडियन नेव्ही’ (आरआयएन) या सेनेपासून सुरूवात झाली. इ.स. १९७१ च्या भारत व पाकिस्तान युद्धामध्ये नौदलाने चढविलेल्या क्षेपणास्त्र हल्ल्यामुळे विजयश्री मिळविणे अधिक सुकर झाले. हा क्षेपणास्त्र हल्ला चढविण्यात आला तो दिवस ४ डिसेंबर ‘नौदल दिन’ म्हणून साजरा करण्यात येतो.
२६ जानेवारी १९५० रोजी भारत प्रजासत्ताक म्हणून घोषित. त्यानंतर रॉयल इंडियन नेव्ही भारतीय नौदलात रुपांतर. याच तारखेला भारतीय नौदलाचे नवीन निशाण (चिन्ह) स्वीकारण्यात आले. १५ ऑगस्ट १९४७ रोजी भारतीय तिरंग्याने युनियन जॅकची जागा घेतली.भारतीय महासागर क्षेत्रात संतुलन आणि सुरक्षा राखण्याचे काम नौदलाकडून होते. भारतीय नौदल हे जगातील पाचव्या क्रमांकाचे नौदल आहे. नौदलाकडे १५५ युद्धनौकांचा ताफा आहे. नौदलाच्या हवाई शाखेत ध्रुव, चेतक, सी किंग इत्यादी शस्त्रसज्ज हेलिकॉप्टर्स व सी हॅरियर्स या लढाऊ विमानांच्या तुकड्या आहेत. २०० मरीन कमांडों नौदलात आहेत. तसेच भारतीय नौदलाच्या आयएनएस विराट डेली क्लास, त्रिशूळ, आयएनएस बेटवा आणि मिसाईलचा मारा करणारी नौका विनाश या नौका तसेच संकुश पाणबुडी हे ही नौदलाचे भाग आहेत.
 
इतिहास
इ.स. १९५३ मध्ये हवेत मारा करणारी शस्त्रे आणि इ.स. १९६७ मध्ये पाणबुडय़ा ताफ्यात समाविष्ट झाल्या.
युद्धनौका बांधणी
युद्धनौका बांधणीचा प्रकल्प देशातच हवी या अनुषंगाने माझगाव गोदी मध्ये इ.स. १९६६ वर्षी लढाऊ जहाजाच्या बांधणीचे काम सुरू झाले. या माध्यमातून आजतागायत ८० युद्धनौकांची बांधणी करण्यात आली आहे. त्यात टेहेळणी जहाजांपासून विनाशिकेपर्यंत आणि लढाऊ जहाजे, पाणबुडी यांच्यासह युद्धनौकांचाही समावेश आहे.
 
ताकद
भारतीय नौदलात स्वदेशी बनावटीची पहिली आण्विक पाणबुडी आयएनएस अरिहंत ही सामील आहे. अण्वस्त्र आव्हानाला तोंड देण्याची क्षमता असलेल्या या आयएनएस अरिहंतची निमिर्ती कलपक्कम येथील 'इंदिरा गांधी सेंटर फॉर अँटोमिक रिसर्च' येथे 'भारतीय नौदल' आणि 'संरक्षण संशाधक आणि विकास ऑर्गनायझेशन'ने एकत्रित प्रयत्नांतून करण्यात आली आहे.
पाणबुडया
१) आय.एन.एस.चक्र : भारतातील पहिली आण्विक शक्ती असलेली पाणबुडी. ही पाणबुडी सोव्हिएत रशियाकडून तात्पुरती भाडयाने घेतली आणि नंतर परत केली. २) आय. एन. एस. शल्की-स्वदेशीरीत्या बनलेले पाणबुडी. १९९२ मध्ये ही सेवारत झाली. ३) आय.एन.एस. शंकुल-दुसरी स्वदेशी बनविलेली पाणबुडी. १९९४ मध्ये ही सेवेत रुजू झाली. ४) आय. एन. एस. संधिुशस्त्र -ही भारतातील पहिली क्षेपणास्त्र सोडणारी पाणबुडी आहे आणि ही जुलै २००० मध्ये सें. पिटर्सबर्ग येथे सेवेत रुजू झाली. हिची लांबी ७० मी. इतकी असून ती रशियन किलोफ्लास या वर्गात मोडते. जहाजभेदी क्लब क्षेपणास्त्र धारण करणारी संधिुशास्त्र ही पहिली पाणबुडी आहे.
२३ सप्टेंबर २००३ रोजी भारतीय नौदलात रुजू झालेली आय.एन. एस. तलवार ही विनाशिका सर्व बाबतीत श्रेष्ठ अशी आहे. रशियाच्या 'सुधारीत क्रिवाक' वर्गाची ही युध्दनौका तिच्या पूर्णपणे स्टेल्थ (रडारवर न दिसणार्‍या) आकारामुळे शत्रूच्या अतिशय जवळ जाऊन अचूक मारा करु शकते. १८० नाविकांसह (अधिकारी समाविष्ट)८ क्लब मिसाईल्स, ८ एस.ए. १६ पोर्टेबल मिसाईल्स ४ पी. टी. ए.५३ फिक्स्ड टॉरपेडो टयूब लॉचर्स, २ पी.के. - २ साफ लॉचर्स व एक हेलिकॉप्टर घेऊन ३० दिवस समुद्रात इंधन पाण्याशिवाय राहू शकते. रशियाकडून पुन्हा आय. एन.एस. त्रिशूळ व ताबर या दोन युध्दनौका भारतीय नौदलात सामील झाल्या. अजून तीन युध्दनौका सामील होतील व त्या भारतातही बनू शक्तील.
आजपर्यंत भारतीय फि्रगेट्सवर स्टिक्स ही सॅम (सरफेस टू एयर मिसाईल्स) प्रणाली होती. मात्र नव्या तलवार वर्गात श्टल१ ही नवी ( ) यंत्रणा बसविण्यात आलेली आहे. याशिवाय या वर्गात क्लब क्षेपणास्त्रेसुध्दा बसविलेली आहेत. याशिवाय या युध्दनौकांवर एक हेलिकॉप्टर सुध्दा असते. ही युध्दनौका तिच्या विशेष आकारामुळे रडारहून सोडल्या गेलेल्या सर्व लहरी दुसर्‍या दिशेने परावर्तित करते. मात्र रडारकडे एकही लहर न गेल्यामुळे रडारवरही युध्दनौका अद्दृश्य राहते. नौकेच्या या गुणधर्मामुळे हे जहाज लक्ष्याच्या अतिशय जवळ जाऊन मारा करु शकते. याशिवाय अ‍ॅडमिरल गोर्शकोव्ह ही प्रचंड विमानवाहू युध्दनौका (क्रुझर) विकत घेण्याबाबत चर्चा सुरु आहे. मात्र एवढी प्रचंड नौका सामावून घेणारे बंदरच सध्या भारतात नाही. त्या दृष्टीने नव्या कारवार बंदरातच तिची सोय करण्यात येऊ शकते.
आवाका
अन्य राष्ट्रांच्या विनंतीवरून भारतीय नौदल त्या त्या राष्ट्रांच्या समुद्रसीमेतही तैनात होऊ लागले. इतर राष्ट्रांच्या बंदरांना भेटी, संयुक्त कवायत, प्रशिक्षण व आपत्कालीन मदत याद्वारे मैत्रीचे संबंध बळकट करण्यात आले आहेत. अमेरिका, फ्रान्स, रशिया, चीन आदी राष्ट्रांबरोबर नौदलाने संयुक्त कवायतींमार्फत ज्ञानाचे आदानप्रदानही केले आहे. इ.स. २००४ मध्ये त्सुनामी संकटात श्रीलंका, इंडोनेशिया आणि मालदीव या देशांना तात्काळ मदतीचा हात दिला.
भारतीय नौदल दिन
४ डिसेंबर इंडियन नेव्ही डे म्हणजे भारतीय नौदल दिन म्हणून ओळखला जातो. १९७१ साली भारताच्या नौदलानं पाकिस्तान विरुद्धच्या युद्धात कराची बंदरावर हल्ला करण्यात, विशाखापट्टणमवरचा हल्ला परतवण्यात आणि पूर्व पाकिस्तानातल्या नेव्हीचं उच्चाटन करण्यात महत्त्वाची कामगिरी बजावली होती. या कामगिरीचं नाव होतं ऑपरेशन ट्रायडण्ट. ४ डिसेंबरला ही कामगिरी यशस्वी झाली. या कामगिरीला सलाम म्हणून भारतीय नौसेना नेव्ही डे साजरा करते.[१]
 
नौदल भरती    -   एमईआरएस, एनएमईआर आरटी फिसर अ‍ॅप्रॅण्टिसेसस (एए) आणि डायरेक्टर एण्ट्री डिप्लोमा होल्डर्स (डीइडीएच) या पदासाठी दरवर्षी फेब्रुवारी आणि ऑगस्टमधील रोजगार समाचार आणि सर्व आघाडीच्या राष्ट्र/ प्रादेशिक वृत्तपत्रांमध्ये जाहिरात दिली जाते.
    नौदल भरती संघटना नौदलाच्या नवी दिल्ली येथील मुख्यालयामध्ये असणा-या मनुष्यबळ नियोजन आणि भरती संचालनालयाअंतर्गत नौदल भरती संघटना काम करते. नौदलामध्ये कर्मचा-यांची भरती करण्याची जबादारी या संघटनेवर असते. भारतीय नौदलात खलाशांची भरती वर्षातून दोन वेळा होते.
संस्था
नौसेनेचे मुख्यालय दिल्ली येथे आहे. नौसेना कर्मचार्‍यांच्या मुख्याला खालील मुख्य अधिकारी वर्गाकडून सहाय्य केले जाते: १) नौसेनेचे उपप्रमुख , २) चीफ ऑफ मटेरियल, ३) डेप्युटी चीफ ऑफ नेव्हल स्टाफ, ४) चीफ ऑफ पर्सोनेल, ५) कन्ट्रोलर ऑफ वॉरशिप प्रॉडक्शन अ‍ॅण्ड अ‍ॅक्युसिशन, ६) चीफ ऑफ लॉजिस्टिव्ह